در سال ۲۰۰۳، یک موج‌ گرمای کشنده قاره‌ی اروپا را درنوردید و طبق تخمین دانشمندان، ده‌ها هزار انسان را به کام مرگ کشاند. بسیاری از قربانیان، افراد سالمند بودند که قابلیت تحرک کم‌تری داشتند یا افرادی که به یک بیماری مزمن مبتلا بودند. تغییرات اقلیمی باعث رواج چنین موج‌های گرمای کشنده‌ای خواهد شد، اما این بار تنها افراد سالمند و بیمار را تحت تاثیر قرار نخواهند داد. افزایش گرمای جهانی تنها به‌صورت مستقیم تهدید‌کننده‌ی زندگی انسان‌ها نیست. طبق یک گزارش جدید موج‌های گرما می‌توانند باعث از دست رفتن میلیاردها ساعت کاری در کشورهای مختلف شود، شرایط را برای شیوع بیماری‌های عفونی و مسری فراهم کند و باعث کاهش تولید محصولات کشاورزی شوند.

این گزارش که در ماه دسامبر سال گذشته در ژورنال Lancet به چاپ رسید، آخرین یافته‌های مؤسسه‌ی Lancet Countdown را در بر داشت. گفتنی است این مؤسسه، نهادی شکل‌گرفته بر پایه‌ی همکاری موسسات تحقیقاتی بین‌المللی با سازمان بهداشت جهانی و سازمان هواشناسی جهانی است.

نیک واتس، مدیر اجرایی Lancet Countdown و یکی از نویسندگان پرشمار این گزارش می‌گوید:

این شرایط همه را تحت تاثیر قرار می‌دهد. تک‌تک انسان‌ها و تک‌تک افراد جمعیت زمین را. هیچ کشوری از تبعات آن مصون نیست. ما اثرات گرمایش جهانی را مدتی است که مشاهده می‌کنیم.

پژوهشگران در این گزارش نوشته‌اند که میلیون‌ها نفر در سرتاسر جهان نسبت‌به بیماری‌های مرتبط با گرما و مرگ ناشی از آن آسیب‌پذیر هستند. این آسیب‌پذیری به‌خصوص در اروپا و کشورهای شرق مدیترانه بیشتر است، شاید به این دلیل که در این نواحی افراد سالخورده‌ی بیشتری در نواحی شهری زندگی می‌کنند. آسیب‌پذیرترین بخش جمعیت در مقابل گرما و تبعات ناشی از آن، افراد با سن بیشتر از ۶۵ سال و افراد دارای بیماری‌های مزمن مانند بیماری‌های قلبی و عروقی و دیابت هستند. طبق یافته‌های این مطالعه، آن نواحی از جهان که مسکن انسان‌ها است نسبت‌به سایر نواحی زمین افزایش دمای بیشتری را، نزدیک به دو برابر، تجربه خواهد کرد؛ ۰/۸ سلسیوس در مقابل ۰/۳ سلسیوس. آنطور که در این گزارش آمده، در سال ۲۰۱۷ نسبت به سال ۲۰۰۰ تعداد «رویداد قرار گرفتن در معرض موج گرما»، یعنی یک موج گرما که توسط یک شخص تجربه می‌شود، ۱۵۷ میلیون بار بیشتر بوده است. همچنین نسبت‌به بازه‌ی زمانی ۱۹۸۶ تا ۲۰۰۵ هر شخص در بازه‌ی ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۵ به‌طور میانگین در هر سال ۱.۴ روز بیشتر در معرض موج گرما قرار گرفته است. شاید این عدد زیاد بزرگ به نظر نرسد اما آنطور که واتس می‌گوید شخصی که ۷۵ سال دارد و از بیماری کلیوی رنج می‌برد، ممکن است ۳ یا ۴ روز از موج گرما را تحمل کند اما نمی‌تواند ۵ یا ۶ روز را تحمل کند. به همین دلیل است که همین رقم ۱.۴ روز نیز دارای اهمیت فراوانی است.

همچنین دمای بالا هوا می‌تواند روی بهره‌وری در محیط کار تاثیر بگذارد. طبق برآورد این گزارش در سال ۲۰۱۷ در حدود ۱۵۳ میلیارد ساعت کاری به‌دلیل گرمای زیاد هوا از دست رفته که ۸۰ درصد آن مربوط‌به بخش کشاورزی بوده است. آسیب‌پذیرترین مناطق زمین از این لحاظ هند، آسیای جنوب‌شرقی، کشورهای واقع در جنوب صحرای آفریقا و آمریکای جنوبی هستند. تارد جل‌استورم یکی از نویسندگان مقاله و مدیر صندوق بین‌المللی محیط‌زیست در نیوزلند و مشاور محیط‌زیست و سلامت محیط کاری می‌گوید که اولین مرحله از تاثیر موج گرما، ایجاد احساس ناراحتی در فرد است. اما رفته‌رفته شدت گرما به اندازه‌ای می‌رسد که دیگر بدن نمی‌تواند در این دمای بالا به فعالیت خود ادامه دهد. برای مثال تعریق شدید بدون نوشیدن آب کافی می‌تواند منجر به بیماری‌های کلیوی شود. هم‌اکنون مدارک مستدلی وجود دارد که نشان می‌دهد کارگرانی که در زمین‌های کشاورزی آمریکای مرکزی کار می‌کنند پس از سال‌ها فعالیت در هوای گرم دچار مشکلات کلیوی شده و فوت می‌کنند. کشورهای غنی‌تر مانند ایالات متحده آمریکا ممکن است به‌دلیل دسترسی بیشتر به آب آشامیدنی و همچنین تهویه مطبوع هوا در محیط‌های کاری سربسته از شدیدترین تبعات گرمای هوا در امان باشند، اما طبق گفته‌ی جل‌استورم، پیاده کردن این راهکارها در کشورهای فقیر پرهزینه است.

اما موج گرما می‌تواند تاثیرات غیرمستقیمی نیز بر سلامت انسان‌ها بگذارد. برای مثال، دما‌های بالاتر می‌تواند گستره‌ی جغرافیایی ارگانیسم‌هایی که ناقل تب دنگی، مالاریا و وبا هستند را افزایش دهد. ظرفیت وکتورال، شاخصی که برای سنجش میزان راحتی انتقال یک عامل بیماری‌زا توسط ارگانیسم ناقل بیماری استفاده می‌شود، مربوط‌به بیماری تب دنگی که توسط پشه‌های آئدس منتقل می‌شود، در سال ۲۰۱۶ به بالاترین میزان خود رسید. در سال‌های اخیر افزایش تلفات این بیماری ویروسی در  مناطق جغرافیایی به‌خصوص آسیای جنوب‌شرقی باعث ایجاد نگرانی‌های جدی شده است. از طرفی دیگر درصد نواحی ساحلی مستعد شیوع باکتری‌های از جنس ویبریو (شامل گونه‌هایی که می‌توانند ناقل بیماری‌هایی مانند وبا باشند) از دهه‌ی ۱۹۸۰ تا دهه‌ی ۲۰۱۰ در ناحیه‌ی بالتیک و قسمت‌های شمالی ایالات متحده به تریب ۲۴ و ۲۷ درصد افزایش یافته است. در مناطق مرتفع قاره‌ی آفریقا، شرایط مناسب زیست‌محیطی برای انگل پلاسمودیوم فالسیپاروم که عامل بیماری مالاریا است، از ۱۹۵۰ تا ۲۰۱۰ به میزان ۲۱ درصد رشد کرده است.

اما تغییرات اقلیمی می‌تواند امنیت غذایی را نیز تهدید کند. طبق اطلاعات ارائه‌شده در این گزارش هنوز جهان بیش از نیاز خود غذا تولید می‌کند اما به‌دلیل افزایش دمای هوا در دهه‌ی اخیر، میزان برداشت محصولات کشاورزی در ۳۰ کشور جهان رو به کاهش گذاشته است.

اندی هاینس، استاد تغییرات محیط‌زیستی و بهداشت عمومی در دانشگاه بهداشت و پزشکی حاره‌ای لندن که در تحقیق سال ۲۰۱۸ نقشی نداشته اما پیش از این در نگارش گزارش‌های Lancet Countdown مشارکت داشته است، می‌گوید:

به‌صورت کلی این گزارش حاوی نگرانی‌های خطرناکی در مورد روند پیشرفت گرمایش جهانی و تبعات وخیم بالقوه‌ی آن بر سلامت انسان است. یکی از مشکلات ما این است که داده‌های کافی در مورد آسیب‌های واقعی گرمایش جهانی به‌خصوص در کشورهای کم‌تر توسعه‌یافته در دست نداریم.

اما این مطالعه حاوی نقاط مثبتی نیز بوده است. در سال ۲۰۱۵، از ۴۰ کشور ارزیابی‌شده توسط سازمان بهداشت جهانی، تعداد ۳۰ کشور برنامه‌های بهداشتی تطبیق با تغییرات اقلیمی اتخاذ کرده بودند و ۶۵ درصد شهرها در حال ارزیابی خطرات تهدید گرمایش جهانی و تاثیر آن بر زیرساخت‌های بهداشتی عمومی بودند. اما میزان بودجه‌ی تخصیص‌یافته به برنامه‌های تطبیقی بهداشتی تنها ۵ درصد از کل بودجه‌های اختصاص‌یافته به برنامه‌ی تطبیق با تغییرات اقلیمی کشورها را شامل می‌شود. این میزان هزینه‌کرد با تعهدات توافق پاریس در مورد تغییرات اقلیمی که شروع اجرای آن از سال ۲۰۲۰ خواهد بود، تطابق ندارد.

واتس می‌گوید در بین اقداماتی که کشورها برای کاهش اثرات زیان‌بار تغییرات اقلیمی بر بهداشت عمومی انجام داده‌اند، حذف استفاده از زغال‌سنگ برای تولید برق و رو آوردن به حمل‌و‌نقل سبز، جزو مهم‌ترین اقدامات به شمار می‌رود. وسایل نقلیه‌ی برقی در حال فراگیر شدن هستند و همچنین، به قول واتس، حمل‌و‌نقل فعال مانند پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری نیز نقش مهمی در کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای ایفا می‌کند.

واتس می‌گوید با درنظرگرفتن هزینه‌ی بالایی که تغییرات اقلیمی بر تمدن بشری تحمیل خواهد کرد، واضح است که پاسخ یا عدم پاسخ ما به این تهدید، آینده‌ی سلامت بشر در قرن بعد را تعیین خواهد کرد.